Γκόγκολ, Νικολάι Βασίλιεβιτς

(Nikolay Vasilyevich Gogol, Σοροστσίντσι, Πολτάβα 1809 – Μόσχα 1852). Ρώσος συγγραφέας. Καταγόταν από πατριαρχική οικογένεια Ουκρανών κοζάκων, έζησε έως δώδεκα ετών στο μικρό πατρικό υποστατικό της Βασιλιέβκα και αργότερα φοίτησε στο γυμνάσιο του Νεζίν έως το 1828. Εκεί, ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα του, που ήταν θεατρικός συγγραφέας, έγραψε ένα μικρό έπος με ρομαντική διάθεση. Απογοητευμένος από την αποτυχία αποφάσισε να μεταναστεύσει στην Αμερική, όταν όμως έφτασε στο Λίμπεκ της Γερμανίας ένιωσε νοσταλγία και γύρισε στην Πετρούπολη, όπου εργάστηκε ως δάσκαλος. Εκεί, το πρώτο του διήγημα έτυχε ευνοϊκής αποδοχής. Γνώρισε τον Ζουκόφσκι και κατόπιν τον Πούσκιν ο οποίος επηρέασε σε σημαντικό βαθμό το μετέπειτα έργο του. Από το 1831 έως το 1835 δημοσίευσε τρεις συλλογές διηγημάτων: Βεγκέρες στο κτήμα της Ντικάνκα, Mιργκορόντ και Αραβουργήματα.Το 1839 δημοσιεύτηκε στην οριστική του μορφή το μεγάλο διήγημά του με κοζάκικη υπόθεση Τάρας Μπούλμπα.Στην ίδια περίοδο ανήκουν και ορισμένα από τα περιφημότερα διηγήματα του Γ.: Το πορτρέτο, Τα απομνημονεύματα ενός τρελού, Η μύτη και η κωμωδία Ο επιθεωρητής (1836), σάτιρα της άξεστης και πατριαρχικής ρωσικής κοινωνίας, η οποία προκάλεσε τέτοιες αντιδράσεις με αποτέλεσμα ο υπερευαίσθητος και νευρικός Γ. να προτιμήσει να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Έμεινε στη Γερμανία, στην Ελβετία, στο Παρίσι και από το 1837 έως το 1849 στη Ρώμη (επιστρέφοντας συχνά στη Ρωσία). Εκεί βρήκε κάποια γαλήνη, κύκλους που εκτιμούσαν τη μεγαλοφυΐα του και κυρίως την αναγκαία απόσταση μεταξύ του εαυτού του και της ρωσικής πραγματικότητας, που ήταν απαραίτητη για να συνεχίσει το έργο του. Ήταν γεμάτος αμφιβολίες για τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει ως συγγραφέας ανάμεσα σε όσα του αποκάλυπτε το καλλιτεχνικό του αισθητήριο και στις θρησκευτικές και πολιτικές αντιλήψεις που τον κρατούσαν δεμένο με το παρελθόν. Στη Ρώμη έγραψε τις Περιπέτειες του Τσίτσικοφ Νεκρές ψυχές,των οποίων το πρώτο και μοναδικό τμήμα που σώθηκε εκδόθηκε το 1842. Τον ίδιο χρόνο παρουσίασε το διήγημα Το παλτό,που άσκησε βαθύτατη επίδραση στους Ρώσους συγγραφείς της επόμενης γενιάς, όπως ο Ντοστογιέφσκι. Έπειτα εργάστηκε έξι ολόκληρα χρόνια για το δεύτερο μέρος των Νεκρών ψυχών, που επρόκειτο να είναι η αντιδιαστολή του πρώτου, ένα είδος παραδείσου μετά την κόλαση. Η έκδοση του βιβλίου προκάλεσε πραγματικό σεισμό: το συζητούσαν με πάθος στους λογοτεχνικούς κύκλους αλλά και έξω από αυτούς. Ήταν μία αποκάλυψη, όχι του συγγραφέα που ήταν ήδη διάσημος, αλλά της Ρωσίας στους Ρώσους. Οι διανοούμενοι της κοινωνικής πρωτοπορίας το είδαν σαν επιθετικότατη και μεγαλοφυή καταγγελία των δεινών που βασάνιζαν τη χώρα· τα αισθήματα αυτά τα περιέγραψε ο κριτικός Μπιελίνσκι με τα άρθρα του και αργότερα με το περίφημο Γράμμα στον Γκόγκολ,στο οποίο εξέφραζε την απογοήτευση και την αγανάκτηση των προοδευτικών διανοουμένων για το γεγονός ότι ο συγγραφέας των Νεκρών ψυχών φαινόταν να απαρνιέται το μήνυμα του αριστουργήματός του με τα Αποσπάσματα από την αλληλογραφία με φίλους, που δημοσιεύτηκαν το 1847. Μπροστά σε αυτές τις επιθέσεις, ο Γ., που δυσκολευόταν ήδη να γράψει το δεύτερο μέρος στηριζόμενος σε νέες κατευθύνσεις, βυθιζόταν όλο και περισσότερο σε αμφιβολίες και τύψεις, σε μία ηθική και καλλιτεχνική κρίση, από την οποία δεν μπορούσε να απαλλαγεί. Η κρίση τελικά τον οδήγησε στο κάψιμο των χειρογράφων του δεύτερου μέρους του μυθιστορήματος του το 1845. Αναζήτησε παρηγοριά σε ένα ταξίδι στην Παλαιστίνη (1848)· ξαναγύρισε στη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στη Μόσχα. Εκεί προσπάθησε μάταια να γράψει το δεύτερο μέρος του έργου, αλλά το έκαψε και αυτό και σε λίγες ημέρες πέθανε σε ηλικία μόλις 43 ετών. Ο πρόωρος θάνατος, στον οποίο τον οδήγησε η αρρώστια και το τρομερό σύμπλεγμα των ψυχικών του συγκρούσεων, ίσως δεν είναι άσχετος με τις βασικές αντιθέσεις που τον βασάνιζαν σε όλη τη ζωή του: ανάμεσα στο καλλιτεχνικό του πιστεύω, στη συνειδητή ποιητική αντίληψη που διαμόρφωσε ως συγγραφέας και στην εικόνα του πολιτισμού, στο όραμα του κόσμου που του έδωσαν τα μητρικά διδάγματα, στη βαθιά θρησκευτικότητα και μυστικοπάθεια, από τις οποίες δεν μπόρεσε ποτέ να λυτρωθεί. Τα νεανικά έργα του, από τις Εσπερίδες έως τον Τάρας Μπούλμπα δίνουν, παρά τις έντονες ρομαντικές επιδράσεις, μια ρωμαλέα και γεμάτη χρώμα εικόνα του ουκρανικού πατριαρχικού κόσμου και της ζωής των κοζάκων· από τότε ακόμα εκδηλώνεται η χαρακτηριστική αφηγηματική γλώσσα του Γ. Τα διηγήματα που είναι εμπνευσμένα από την ατμόσφαιρα της Πετρούπολης, τα γνωστά ως Διηγήματα από την Πετρούπολη,δίνουν με άμεσο τρόπο τις διαστάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας με τα αδιέξοδα και τα διλήμματά της: είναι η καταθλιπτική πρωτεύουσα, αμφίβολη και προβληματική, με τους μικρούς υπαλλήλους της, τους ασήμαντους διανοουμένους της, μία ανθρωπότητα που έχει νικηθεί και έχει ταπεινωθεί. Εδώ κάνει την εμφάνιση του το γκογκολικό γέλιο, που αμέσως μετά θα γίνει το σατιρικό μαστίγιο του Επιθεωρητή και των Νεκρών Ψυχών.Η μεγαλοφυΐα της κωμωδίας βρίσκεται στο ότι παρουσιάζει τους κύριους εκπροσώπους ενός κόσμου οπισθοδρομικού και αγροίκου σαν καθολικά δείγματα καταστάσεων, όπου κατά την έκφραση του ίδιου του Γ., το γέλιο είναι το μοναδικό «έντιμο και ευγενικό πρόσωπο». Αλλά η δύναμη επινόησης του Γ., η ικανότητά του να δημιουργεί και να κινεί έναν κόσμο παράξενο, παράλογο, ζωντανό όμως και πραγματικό, και πάντα γεμάτο ποίηση στην υπερβολή του, βρίσκουν την πλήρη ανάπτυξή τους στις Νεκρές ψυχές: την απίθανη ιστορία ενός απατεώνα που οργανώνει μία κολοσσιαία επιχείρηση με την αγοραπωλησία δούλων που έχουν πεθάνει, αλλά δεν έχουν διαγραφεί ακόμη από τα μητρώα. Από το θέμα αυτό ο Γ. κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα από τα πιο έξοχα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Επιθεωρητής έχει παιχτεί πολλές φορές στα ελληνικά θέατρα και πολλά από τα άλλα έργα του έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Σκηνή από την κινηματογραφική μεταφορά του έργου «Τάρας Μπούλμπα» του Νικολάι Γκόγκολ, που τοποθετείται στην εποχή των πολέμων με τους Πολωνούς (16ος αι.). Προσωπογραφία του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ.